راهکار خنثی‌سازی تحریمها
میلاد ترابی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فرد، کارشناس اقتصاد بین‌الملل
موضوعاتی که درباره اثرات تحریم بر اقتصاد کشور مطرح می‌شود، عمدتا بحث‌های طلب ایران از کشورهایی است که به آنها نفت صادر کرده است و به واسطه تحریمها، موفق به وصول این نقدینگی نشدیم. در حالی که اثر تحریم را باید بسیار عمیق‌تر از این موضوعات دانست.
باید به این نکته اشاره کرد که تحریمها درواقع، بهم خوردن یک سری معاملات کلان است و در همین معاملات کلان حوزههای متفاوتی تعریف و پوشش داده می‌شود. این حوزه‌ها را میتوان روابط سیاسی، اجتماعی، صنعت، زنجیره تامین، فناوری و... دانست که عمده آنها روابط مالی بوده که برای تسویه تراز پرداخت‌ها و مدیریت حساب سرمایه است.
در بحث تحریمها کارکردهای توسعهای که کشور ما ۶ سال با آن زندگی می‌کرد، بعد از قرارداد کنسرسیوم در سال ۱۳۳۲ از بین رفت. در تمام این سال‌ها به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوص در سال ۱۳۵۲ کارکردهای توسعه اقتصادی خود را به خوبی پیش بردیم. بعد از تحریمها، کارکردهای اقتصادی از ما گرفته شده است.
چنین موضوعی، نباید به این معنا باشد که نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان به صورت مجدد، این کارکردهای توسعهای را به جریان انداخت. وجود کارکردهای توسعهای می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند کمک بزرگی برای کمرنگ کردن اثر تحریمها باشد. اساسا باید به این نکته اشاره کرد که میزان تاثیرگذاری تحریم را در نبود توسعه باید مشاهده کرد.
کاهش سرمایه در گردش تولید‌کنندگان، بلاتکلیفی کالاهای گشایش اعتبارشده از محل حساب ذخیره ارزی، سردرگمی درخصوص نحوه تسویه تسهیلات ارزی و افزایش ریسک صنعت بیمه، از دیگر بلایایی است که تحریمها بر سر بازارهای مالی و صنعتی کشور آورده است.
در شرایطی که کشوری مانند روسیه توانسته است اثر تحریمها را خنثی کند، این سوال مطرح است که آیا ایران هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند اثر تحریم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اعمال شده را خنثی کند یا خیر. کاری که روس‌ها در زمینه خنثی‌سازی تحریمها انجام داد، پاسخ در زمینه جغرافیای سیاسی بود. روس‌ها، به موازات آنکه مشاهده کردند، فشارهایی از سمت اروپا و آمریکا (غرب) بر آنها اعمال شده است، به سمت احداث خط لوله‌گازی جدید با چینی‌ها رفتند و در حوزههای مختلف سیاسی جهان، اقدامات بزرگی را انجام دادند.
در راستای استراتژی پیوند مسکو برلین، در سال‌های اخیر نیز شرکت‌های پرشمار آلمانی در روسیه، کارهای خود را برون‌سپاری یا دورسپاری کرده بودند. به عنوان مثال، آلمانی‌‌‌ها، خط مونتاژ کارخانه‌‌‌های خودروسازی مانند فولکس‌واگن، بنز و بی.ام.دبلیو را در آنجا برپا کرده بودند تا در ازای دریافت انرژی نسبتا ارزان روسیه، به بازارهای مصرف قابل توجه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون نفری روسیه دسترسی داشته باشند.
در حال حاضر که روس‌ها تحریم هستند، رویه گذشته خود را ادامه می‌دهند. جمهوری اسلامی ایران، از چنین قاعده‌ای جدا نیست. اگر قصد خنثی‌سازی تحریمها وجود داشته باشد، ایران باید پاسخ را در بحث جغرافیای سیاسی بدهد. یعنی باید بتواند روابط اقتصادی جدید را در حوزههای جغرافی جدید خلق کند. البته این حوزههای جغرافی نباید تحت سلطه ایالات متحده باشند. چنین ارتباطی را میتوان با روسیه، چین و حتی اروپا برقرار کرد که چنین ارتباطی دور از ذهن نیست.
ما نباید تحریمها را به سمت روابط اقتصادی تقلیل دهیم. یعنی اینکه تصور کنیم در ازای فروش نفت، کالای اساسی وارد کشور می‌کنیم و تحریمها را خنثی کرده‌ایم، خیال خام است. زمانی این تحریمها خنثی خواهد شد که بتوانیم در حوزههای تامین، صنعت و روابط مالی، پاسخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جدید خلق کنیم و چنین موضوعی نیازمند ابتکار عمل است.
باید به این نکته اشاره کرد که تحریمها درواقع، بهم خوردن یک سری معاملات کلان است و در همین معاملات کلان حوزههای متفاوتی تعریف و پوشش داده می‌شود. این حوزه‌ها را میتوان روابط سیاسی، اجتماعی، صنعت، زنجیره تامین، فناوری و... دانست که عمده آنها روابط مالی بوده که برای تسویه تراز پرداخت‌ها و مدیریت حساب سرمایه است.
در بحث تحریمها کارکردهای توسعهای که کشور ما ۶ سال با آن زندگی می‌کرد، بعد از قرارداد کنسرسیوم در سال ۱۳۳۲ از بین رفت. در تمام این سال‌ها به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوص در سال ۱۳۵۲ کارکردهای توسعه اقتصادی خود را به خوبی پیش بردیم. بعد از تحریمها، کارکردهای اقتصادی از ما گرفته شده است.
چنین موضوعی، نباید به این معنا باشد که نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان به صورت مجدد، این کارکردهای توسعهای را به جریان انداخت. وجود کارکردهای توسعهای می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند کمک بزرگی برای کمرنگ کردن اثر تحریمها باشد. اساسا باید به این نکته اشاره کرد که میزان تاثیرگذاری تحریم را در نبود توسعه باید مشاهده کرد.
کاهش سرمایه در گردش تولید‌کنندگان، بلاتکلیفی کالاهای گشایش اعتبارشده از محل حساب ذخیره ارزی، سردرگمی درخصوص نحوه تسویه تسهیلات ارزی و افزایش ریسک صنعت بیمه، از دیگر بلایایی است که تحریمها بر سر بازارهای مالی و صنعتی کشور آورده است.
در شرایطی که کشوری مانند روسیه توانسته است اثر تحریمها را خنثی کند، این سوال مطرح است که آیا ایران هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند اثر تحریم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اعمال شده را خنثی کند یا خیر. کاری که روس‌ها در زمینه خنثی‌سازی تحریمها انجام داد، پاسخ در زمینه جغرافیای سیاسی بود. روس‌ها، به موازات آنکه مشاهده کردند، فشارهایی از سمت اروپا و آمریکا (غرب) بر آنها اعمال شده است، به سمت احداث خط لوله‌گازی جدید با چینی‌ها رفتند و در حوزههای مختلف سیاسی جهان، اقدامات بزرگی را انجام دادند.
در راستای استراتژی پیوند مسکو برلین، در سال‌های اخیر نیز شرکت‌های پرشمار آلمانی در روسیه، کارهای خود را برون‌سپاری یا دورسپاری کرده بودند. به عنوان مثال، آلمانی‌‌‌ها، خط مونتاژ کارخانه‌‌‌های خودروسازی مانند فولکس‌واگن، بنز و بی.ام.دبلیو را در آنجا برپا کرده بودند تا در ازای دریافت انرژی نسبتا ارزان روسیه، به بازارهای مصرف قابل توجه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون نفری روسیه دسترسی داشته باشند.
در حال حاضر که روس‌ها تحریم هستند، رویه گذشته خود را ادامه می‌دهند. جمهوری اسلامی ایران، از چنین قاعده‌ای جدا نیست. اگر قصد خنثی‌سازی تحریمها وجود داشته باشد، ایران باید پاسخ را در بحث جغرافیای سیاسی بدهد. یعنی باید بتواند روابط اقتصادی جدید را در حوزههای جغرافی جدید خلق کند. البته این حوزههای جغرافی نباید تحت سلطه ایالات متحده باشند. چنین ارتباطی را میتوان با روسیه، چین و حتی اروپا برقرار کرد که چنین ارتباطی دور از ذهن نیست.
ما نباید تحریمها را به سمت روابط اقتصادی تقلیل دهیم. یعنی اینکه تصور کنیم در ازای فروش نفت، کالای اساسی وارد کشور می‌کنیم و تحریمها را خنثی کرده‌ایم، خیال خام است. زمانی این تحریمها خنثی خواهد شد که بتوانیم در حوزههای تامین، صنعت و روابط مالی، پاسخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جدید خلق کنیم و چنین موضوعی نیازمند ابتکار عمل است.