«خانمان» بررسی می‌کند
آمایش سرزمین، گمشده توسعه شهری
غفلت مسئولان از آمایش سرزمین توسعه نامتوازن شهری را به دنبال داشته است، به طوری که در حال حاضر شاهد توزیع ناعادلانه منابع و جمعیت در پهنه سرزمینی هستیم.
زهرا پیربداقی
غفلت مسئولان از آمایش سرزمین، توسعه نامتوازن شهری را به دنبال داشته است؛ به طوری که در حال حاضر شاهد توزیع ناعادلانه منابع و جمعیت در پهنه سرزمینی هستیم. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده است: «توسعه شهری و شهرسازی در ایران ساختاری بیمارگونه داشته و بر اساس سه رکن اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفاظت محیط زیست بنا نشده است. پیاده‌سازی این الگوی غلط نه‌تنها بر رفاه و زندگی ساکنان تاثیرگذار بوده بلکه برای نسل آینده هم خطرساز است.» برای عبور از این چالش، کارشناسان معتقدند در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و باید با اتخاذ تدابیری در بلندمدت منتظر گشایش باشیم.
روزنامه «خانمان» در شماره امروز به بررسی توسعه نامتوازن شهری و شهرسازی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
سیاه‌چاله‌ای به نام تهران
در همین زمینه وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه به «خانمان» گفت: از آنجایی که سیاست آمایش سرزمین را در توسعه شهری و شهرسازی در نظر نگرفته‌اند، در این زمینه با شکست مواجه شدیم و به همین علت شاهد ایجاد سیاه‌چاله‌ای به نام تهران هستیم.
وی افزود: تهران را به سیاه‌چاله تشبیه کردم، چون به تدریج ایجاد می‌شود و همه چیز را درون خود می‌کشد. درواقع پایتخت به علت ضعف سرمایه‌گذاری، توسعه نامتوازن و تمرکزگرایی در نظام بودجه، به این حال‌وروز افتاده است.
شقاقی ادامه داد: به این ترتیب بسیاری از روستاییان تمایل دارند به پایتخت مهاجرت کنند، به طوری که حدود ۲۰ میلیون نفر در تهران و اطراف آن ساکن هستند و شهرهایی نظیر البرز، هشتگرد، پرند و پردیس در کنار آن شکل گرفتند. همچنین کارخانه‌ها، شهرک‌های تولیدی و صنعتی در تهران و اطراف آن رشد نامتوازنی داشتند و اگر به شهرهای ایران سری بزنیم، با یک عقب‌ماندگی توسعه‌ای مواجه خواهیم شد. به طوری که برخی استان‌ها شرایط اولیه رشد و توسعه را ندارند که می‌توان در استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان دید.
تهدیدات توسعه نامتوازن شهری
این کارشناس شهری تصریح کرد: از طرف دیگر بحران آب و فرونشست زمین به چالش توسعه نامتوازن شهری دامن زده است. برای مثال در حال حاضر استان اصفهان با این چالش دست‌وپنجه نرم می‌کند که می‌تواند حتی تهدیدی برای تمدن ایران باشد.
وی در پاسخ به این سوال که توسعه شهری نامتوازن چه تبعاتی به همراه دارد، گفت: موجب مهاجرت بی‌رویه به کلانشهرها و سرریز شدن جمعیت‌شان می‌شود. در مقابل روستاها خالی از سکنه خواهند شد که می‌تواند یک تهدید امنیتی باشد. در این میان برخی استان‌ها به علت نبود سرمایه‌گذاری، با فرسودگی زیرساخت‌ها مواجه هستند که تهدیدی برای اقتصاد این استان‌ها خواهد بود.
نتیجه 5 دهه بی‌تفاوتی
شقاقی در ادامه تاکید کرد: این مشکلاتی که در شرایط کنونی برخی استان‌ها با آن مواجه هستند، در کوتاه‌مدت به‌وجود نیامده است؛ بلکه ریشه در نادیده گرفتن آمایش سرزمین، طی پنج دهه گذشته و نبود نگرش تخصصی دارد.
اصلاحات زمانبر است
وی در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی باید انجام داد تا توسعه نامتوازن شهری را مهار کرد، گفت: برگشت از این مسیر زمانبر خواهد بود و نیاز به اصلاحات تدریجی خواهد داشت. برای این منظور باید زیرساخت‌ها در سراسر کشور توسعه یابد. همچنین باید در نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی تمرکززدایی کرد. در گام‌های بعدی باید مراکز ثروت و قدرت را از تهران به استان‌های دیگر منتقل کنیم. درواقع باید سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در پهنه ایران مبتنی بر آمایش سرزمین انجام شود.
تبعات توسعه نامتوازن شهری
همچنین جواد رحیم‌پور، کارشناس شهری در این زمینه به «خانمان» گفت: توسعه شهری نامتوازن بحران کم‌آبی را به دنبال داشته است. از سوی دیگر ساخت‌وساز انبوه موجب شده تا منابع خاکی تخریب شود. به طوری که شاهد هستیم در فضای سبز نظیر جنگل‌ها دست به ساخت‌وساز می‌زنند. همچنین در حال حاضر برخی کلانشهرها با فرونشست زمین مواجه هستند که آثار آن در شهرهای کوچک و بزرگ قابل روئیت است.
علت شکل بی‌قواره شهرها
وی به علت رشد نامتوازن شهرها اشاره کرد و گفت: رشد جمعیت موجب شده تا اقتصاد شهری با کمبود منابع مواجه شود و نظام مدیریت شهری نتواند به صورت خودکفا و مستقل عمل کند، به همین علت به تراکم‌فروشی روی آوردند. فرقی هم نمی‌کند، در شهرهای کوچک و بزرگ دیده می‌شود که درنهایت موجب شکل‌گیری بی‌قواره شهرها شده است.
راه عبور از چالش
این کارشناس شهری به راه‌های عبور از چالش توسعه نامتوازن شهری پرداخت و گفت: دولت باید از نظر سیاسی و اداری تمرکززدایی کند و خدمات اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی را به صورت متناسب در کل کشور توزیع کند. به این ترتیب تقاضا در کلانشهرها پایین می‌آید و عرضه زمین خودبه‌خود افزایش می‌یابد. در حال حاضر شاهد هستیم تورم زمین و مسکن در حال افزایش است، چراکه توازنی بین عرضه و تقاضا نیست و بسیاری از روستاییان برای بهره‌گیری از خدمات و دستیابی به موقیعت شغلی به کلانشهرها مهاجرت کرده‌اند.
خطا در شهرسازی
رحیم‌پور با بیان اینکه در شهرسازی هم با معضلاتی مواجه هستیم، گفت: شهر یک محیط زنده است و باید نیازهای خود را تامین کند، اما شاهد هستیم در شهرهای اقماری این‌گونه نیست و تبدیل به شهرهای خوابگاهی شده‌اند و ضعف در زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، بهداشتی و حمل‌ونقل در این شهرها دیده می‌شود. به طوری که افراد باید برای دستیابی به شغل راهی کلانشهرها شوند.
این کارشناس شهری در پایان خاطرنشان کرد: مدیریت ضعیف شهری موجب شده تا برای رفع تقاضای مسکن، بدون تامین زیرساخت‌ها دست به ایجاد شهرک‌های اقماری بزنند که نتیجه مطلوبی نداشته است.
روزنامه «خانمان» در شماره امروز به بررسی توسعه نامتوازن شهری و شهرسازی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
سیاه‌چاله‌ای به نام تهران
در همین زمینه وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه به «خانمان» گفت: از آنجایی که سیاست آمایش سرزمین را در توسعه شهری و شهرسازی در نظر نگرفته‌اند، در این زمینه با شکست مواجه شدیم و به همین علت شاهد ایجاد سیاه‌چاله‌ای به نام تهران هستیم.
وی افزود: تهران را به سیاه‌چاله تشبیه کردم، چون به تدریج ایجاد می‌شود و همه چیز را درون خود می‌کشد. درواقع پایتخت به علت ضعف سرمایه‌گذاری، توسعه نامتوازن و تمرکزگرایی در نظام بودجه، به این حال‌وروز افتاده است.
شقاقی ادامه داد: به این ترتیب بسیاری از روستاییان تمایل دارند به پایتخت مهاجرت کنند، به طوری که حدود ۲۰ میلیون نفر در تهران و اطراف آن ساکن هستند و شهرهایی نظیر البرز، هشتگرد، پرند و پردیس در کنار آن شکل گرفتند. همچنین کارخانه‌ها، شهرک‌های تولیدی و صنعتی در تهران و اطراف آن رشد نامتوازنی داشتند و اگر به شهرهای ایران سری بزنیم، با یک عقب‌ماندگی توسعه‌ای مواجه خواهیم شد. به طوری که برخی استان‌ها شرایط اولیه رشد و توسعه را ندارند که می‌توان در استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان دید.
تهدیدات توسعه نامتوازن شهری
این کارشناس شهری تصریح کرد: از طرف دیگر بحران آب و فرونشست زمین به چالش توسعه نامتوازن شهری دامن زده است. برای مثال در حال حاضر استان اصفهان با این چالش دست‌وپنجه نرم می‌کند که می‌تواند حتی تهدیدی برای تمدن ایران باشد.
وی در پاسخ به این سوال که توسعه شهری نامتوازن چه تبعاتی به همراه دارد، گفت: موجب مهاجرت بی‌رویه به کلانشهرها و سرریز شدن جمعیت‌شان می‌شود. در مقابل روستاها خالی از سکنه خواهند شد که می‌تواند یک تهدید امنیتی باشد. در این میان برخی استان‌ها به علت نبود سرمایه‌گذاری، با فرسودگی زیرساخت‌ها مواجه هستند که تهدیدی برای اقتصاد این استان‌ها خواهد بود.
نتیجه 5 دهه بی‌تفاوتی
شقاقی در ادامه تاکید کرد: این مشکلاتی که در شرایط کنونی برخی استان‌ها با آن مواجه هستند، در کوتاه‌مدت به‌وجود نیامده است؛ بلکه ریشه در نادیده گرفتن آمایش سرزمین، طی پنج دهه گذشته و نبود نگرش تخصصی دارد.
اصلاحات زمانبر است
وی در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی باید انجام داد تا توسعه نامتوازن شهری را مهار کرد، گفت: برگشت از این مسیر زمانبر خواهد بود و نیاز به اصلاحات تدریجی خواهد داشت. برای این منظور باید زیرساخت‌ها در سراسر کشور توسعه یابد. همچنین باید در نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی تمرکززدایی کرد. در گام‌های بعدی باید مراکز ثروت و قدرت را از تهران به استان‌های دیگر منتقل کنیم. درواقع باید سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در پهنه ایران مبتنی بر آمایش سرزمین انجام شود.
تبعات توسعه نامتوازن شهری
همچنین جواد رحیم‌پور، کارشناس شهری در این زمینه به «خانمان» گفت: توسعه شهری نامتوازن بحران کم‌آبی را به دنبال داشته است. از سوی دیگر ساخت‌وساز انبوه موجب شده تا منابع خاکی تخریب شود. به طوری که شاهد هستیم در فضای سبز نظیر جنگل‌ها دست به ساخت‌وساز می‌زنند. همچنین در حال حاضر برخی کلانشهرها با فرونشست زمین مواجه هستند که آثار آن در شهرهای کوچک و بزرگ قابل روئیت است.
علت شکل بی‌قواره شهرها
وی به علت رشد نامتوازن شهرها اشاره کرد و گفت: رشد جمعیت موجب شده تا اقتصاد شهری با کمبود منابع مواجه شود و نظام مدیریت شهری نتواند به صورت خودکفا و مستقل عمل کند، به همین علت به تراکم‌فروشی روی آوردند. فرقی هم نمی‌کند، در شهرهای کوچک و بزرگ دیده می‌شود که درنهایت موجب شکل‌گیری بی‌قواره شهرها شده است.
راه عبور از چالش
این کارشناس شهری به راه‌های عبور از چالش توسعه نامتوازن شهری پرداخت و گفت: دولت باید از نظر سیاسی و اداری تمرکززدایی کند و خدمات اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی را به صورت متناسب در کل کشور توزیع کند. به این ترتیب تقاضا در کلانشهرها پایین می‌آید و عرضه زمین خودبه‌خود افزایش می‌یابد. در حال حاضر شاهد هستیم تورم زمین و مسکن در حال افزایش است، چراکه توازنی بین عرضه و تقاضا نیست و بسیاری از روستاییان برای بهره‌گیری از خدمات و دستیابی به موقیعت شغلی به کلانشهرها مهاجرت کرده‌اند.
خطا در شهرسازی
رحیم‌پور با بیان اینکه در شهرسازی هم با معضلاتی مواجه هستیم، گفت: شهر یک محیط زنده است و باید نیازهای خود را تامین کند، اما شاهد هستیم در شهرهای اقماری این‌گونه نیست و تبدیل به شهرهای خوابگاهی شده‌اند و ضعف در زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، بهداشتی و حمل‌ونقل در این شهرها دیده می‌شود. به طوری که افراد باید برای دستیابی به شغل راهی کلانشهرها شوند.
این کارشناس شهری در پایان خاطرنشان کرد: مدیریت ضعیف شهری موجب شده تا برای رفع تقاضای مسکن، بدون تامین زیرساخت‌ها دست به ایجاد شهرک‌های اقماری بزنند که نتیجه مطلوبی نداشته است.
