در حالی که ایران از ذخایر غنی و فروانی از زغال‌سنگ برخوردار است، اما همچنان به میزان زیادی به واردات این محصول وابسته است. اما دلیل اصلی چیست؟ چرا فولادسازانی مانند ذوب‌آهن و فولاد زرند که برای صنعت خودشان به زغال‌سنگ نیاز دارند، واردات را به تولید داخل ترجیح می‌دهند؟
به طور کلی محصول زغال‌سنگ به دو نوع «کک شو» و «حرارتی» قابل تفکیک است. نوع اول برای صنایع فولادی و نوع دوم برای سوخت نیروگاه‌های برق استفاده می‌شود که شرکت ذوب‌آهن نیازمند محصول اول یعنی کک است.
شرکت ذوب‌آهن تقریبا نیمی ‌از نیاز خود را در زمینه زغال‌سنگ خود وارد می‌کند و در ادامه زغال‌سنگ وارداتی را با محصول داخلی ترکیب می‌کند تا قابلیت استفاده داشته باشد.
در واقع درست است که در ایران ۱۴ میلیارد تن ذخایر قطعی زغال‌سنگ وجود دارد، اما با این وجود زغال‌سنگ داخلی به تنها قابل استفاده نیست و دست‌کم ۲۵ درصد نیاز داخلی، نیاز به واردات این محصول از خارج دارد. اما با این وجود همواره یک بحث اصلی مطرح است و آن اینکه به قدر کفایت و نیاز، زغال‌سنگ در داخل موجود است، بنابراین واردات آن باید ممنوع شود و در عین حال شرایط برای صادرات این محصول مهیا شود.
بر اساس بررسی‌هایی که تا کنون صورت گرفته، از مجموع تولید زغال‌سنگ در داخل کشور سالانه تنها یک درصد از این محصول به خارج صادر شده است. یعنی عملا زغال‌سنگ در کشور همواره دچار مازاد شدید بوده و به دلایل مختلف از جمله مسئله کیفیت امکان صادرات نداشته است.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ زغال‌سنگ شناور به شمش فولاد خوزستان است. بنابراین نرخ زغال‌سنگ داخلی نرخ ثابتی نیست. در یک‌سال گذشته شمش فولاد به هر دلیلی ثابت مانده و باعث شده تا نرخ زغال‌سنگ هم ثابت بماند. 
یکی از اختلافات در حوزه تولید، واردات و مصرف زغال‌سنگ، میان انجمن زغال‌سنگ ایران و شرکت ذوب‌آهن اصفهان است. در شرایطی که مدیران ذوب‌آهن معتقدند زغال‌سنگ داخلی دارای کیفیت پایینی است و آنها ناچار به ترکیب محصول داخلی و خارجی هستند، اما انجمن مربوطه با واردات این محصول از سوی ذوب‌آهن مخالف است.

 شرط حمایت از زغال‌سنگ داخلی 
در همین زمینه مهدی کوهی، مدیرعامل شرکت ذوب‌آهن تصریح کرد: ما یک میلیون و ۸۵۰ میلیون تن زغال نیاز داریم و درمجموع نیاز داخلی دو میلیون و ۶۰۰ هزار تن است. این در حالی است که در داخل یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن از این محصول تولید می‌شود و حدود یک میلیون تن کسری داریم. ذوب‌آهن این آمادگی را دارد که از تولید داخل حمایت کند و خود را از واردات زغال و کک بی‌نیاز کند.
کوهی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: برای آنکه بتوانیم به صنعت زغال‌سنگ و تولید داخلی کمک کنیم، باید کیفیت و کمیت زغال‌سنگ را افزایش دهند. به طوری که خاکستر محصول کمتر شود. ما آماده خرید کل تولید زغال همکاران هستیم، البته به شرط رعایت کمیت و کیفیت.

 کاهش تولید زغال‌سنگ 
در مقابل انجمن زغال‌سنگ ایران، طی نامه‌ای به عباس علی‌آبادی، وزیر صمت از کاهش تولید زغال‌سنگ به دلیل غیراقتصادی شدن معادن و افزایش واردات با قیمت ۳ برابر داخلی خبر داد.
در بخشی از متن نامه آمده است: همانگونه که مستحضرید کاهش روند تولید زغال‌سنگ به نفع واردات شتاب گرفته است. مصرف کنسانتره زغال‌سنگ کشور سالانه ۳/۶ میلیون تن است که با توجه به آمار فوق علیرغم داشتن ذخایر چندین میلیارد تنی بیش از ۵۰ درصد زغال‌سنگ از محل واردات تامین می‌شود. متوسط قیمت زغال‌سنگ داخلی در سال گذشته حدود ۵۲ میلیون ریال و قیمت تمام شده زغال‌سنگ وارداتی ۱۶۰ میلیون ریال بوده است که این اختلاف قیمت فاحش هیچ‌گونه ارتباطی با کیفیت زغال‌سنگ ندارد.
در ابتدای تشکیل دولت جدید، رئیس جمهور با حضور در معادن زغال‌سنگ طبس رسما اعلام کرد که با توسعه معادن، زغال‌سنگ موردنیاز کل کشور از محل معادن داخلی تامین و واردات زغال‌سنگ قطع خواهد شد، اما در این سال‌ها به دلیل سیاستگذاری‌های غیرمنطقی تولید داخلی کاهش یافته و واردات با قیمت نجومی ‌افزایش یافته است.

 واردات بی‌رویه زغال‌سنگ
در این میان مجلس هم سکوت نکرد. محمدرضا پورابراهیمی ‌در نخستین نشست شورای معادن استان کرمان در سال ۱۴۰۳ افزود: یکی از بندهای تحقیق و تفحص مجلس مربوط به این است که ذوب‌آهن در زمانی که قیمت داخلی زغال‌سنگ یک‌سوم نرخ وارداتی بوده و کیفیت آن نیز در خیلی جاها جوابگوی مجموعه بوده، اقدام به واردات بی‌رویه کرده است.
وی تصریح کرد: زغال کرمان را به بندهای این قانون اضافه کردیم، اما در این زمینه باید به صورت چندوجهی مابین چند دستگاه، تصمیم‌گیری شود.
 ایرانی ۷ میلیون؛ خارجی ۱۷ میلیون!
همچنین سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ به برنا گفت: به مدیران ذوب‌آهن اصفهان تضمین دادیم که اگر به قیمت ۷.۵ میلیون از ما بخرند تولید را افزایش بدهیم، اما آنها می‌خواهند به قیمت ۱۷ میلیون وارد کنند. به هر حال واردات شیرین است !
وی درباره وضعیت زغال‌سنگ در سال گذشته اظهار داشت: در سال گذشته شاهد کاهش ۱۸ درصدی تولید بودیم. شاید در بسیاری از حوزه‌ها کاهش تولید روی داده، اما در حوزه‌ای که کشور دارای منابع غنی است و واردکننده هستیم، کاهش تولید یعنی وابستگی بیشتر به خارج و خروج بیشتر ارز آن هم در شرایط فعلی؛ باید تلاش کنیم از واردات کم کنیم و بتوانیم بر تولید بیشتر از منابع داخلی تکیه کنیم.
صمدی درخصوص علت اصلی کاهش تولید گفت: قیمت هر تن زغال‌سنگ در سال گذشته ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود، این در حالی است که ما با سند و مدرک و بر اساس حساب و کتاب کارشناسی، به وزارت صمت اعلام کردیم که قیمت تمام‌شده هر تن زغال‌سنگ ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، اما کمتر حرف ما شنیده شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر زغالسنگ با قیمت هر تن ۱۷ میلیون وارد می‌شود هر چند که هنوز آمار واردات سال گذشته به دست انجمن نرسیده، اما در سال ۱۴۰۱ بیش از ۸۰۰ میلیون دلار واردات زغالسنگ داشتیم.
صمدی گفت: سال گذشته در «کنفرانس زغال‌سنگ و صنایع مربوطه در مسکو» اعلام کردم که ایران ۸۰۰ میلیون دلار واردات زغال‌سنگ داشته است، این در حالی است که مدعوین فکر کردند مترجم اشتباه کرده و به جای صادرات، واردات ترجمه کرده است، اما وقتی من تاکید کردم که ما واردکننده هستیم بسیار تعجب کردند که چطور کشوری که مطابق آمار رسمی‌ زمین‌شناسی ۱۴ میلیارد تن ذخایر زغال‌سنگ دارد و معادن فعال هم دارد، چگونه تبدیل به یک واردکننده شده است.
وی افزود: با توجه به روند مصرف سوخت و تغییر الگوی مصرف درنهایت مصرف زغال‌سنگ تا سال ۲۰۵۰ ادامه خواهد داشت و پس از آن این معادن دیگر فایده‌ای نخواهند داشت. پس باید تمام تلاش خود را برای استخراج و فروش این ماده در همین مدت باقی‌مانده انجام دهیم.
صمدی درخصوص واردات زغال‌سنگ گفت: مصرف‌کننده اصلی زغال‌سنگ ذوب‌آهن اصفهان است که همین شرکت شبه‌دولتی واردات را مستقیم انجام می‌دهد. ما سال گذشته با مدیران این شرکت جلسه برگزار کردیم که شما زغال‌سنگ را به قیمت تمام‌شده واقعی یعنی ۷ میلیون و ۵۰۰ از ما خریداری کنید، ما هم تعهد می‌دهیم در یک بازه ۳ ساله ۲۵ درصد تولید خود را افزایش دهیم. این کار موجب می‌شود که هزینه مواد اولیه شما کاهش زیادی داشته باشد. به هر حال فاصله ۱۷ میلیون تا ۷.۵ میلیون به ازای هر تن رقم زیادی است، اما متاسفانه آنها توجهی نکردند. به هر حال شیرینی واردات بیشتر از شیرینی تولید است. امروز اگر ۶۵ درصد نیاز کشور توسط واردات تامین می‌شود، خیلی راحت می‌توان در سه سال این را به نصف رساند و علاوه بر صرفه‌جویی ارزی اشتغال نیز ایجاد کرد. ما بار‌ها این موضوع را در محافل مختلف بیان کردیم، اما متاسفانه نفوذ واردکننده آنقدر زیاد است که صحبت‌های ما به جایی نرسید و احتمالا امسال بیش از ۷۰ درصد نیاز کشور واردات خواهیم داشت.
دبیر انجمن زغال‌سنگ درخصوص کیفیت هم گفت: به طور کلی تفاوت قیمتی بهترین زغال‌سنگ با نازل‌ترین زغال کمتر از ۳۵ درصد است. به طور مثال امروز زغال‌سنگ استرالیا با بهترین کیفیت ۲۳۰ دلار است و زغال‌سنگ اندونزی با پاین‌ترین کیفیت ۱۶۵ دلار است. زغال‌سنگ ایران برای مصرف ذوب‌آهن اصفهان مناسب است، کمااینکه فولاد زرند برای تامین نیاز خود اقدام به خریداری چندین معدن زغال‌سنگ کرده است.
صمدی تصریح کرد: برای جلوگیری از خروج ارز و حفظ بیت‌المال، لازم است وزارت صمت به عنوان نهاد بالادستی و بدون تحت تاثیر قرار گرفتن و توصیه‌پذیری در راستای حفظ منافع کشور و بیت‌المال، به صورت مستقیم با تولیدکنندگان صحبت کند و برای اینکه بابت هر تن ۱۷ میلیون تومان ارز از کشور خارج نشود، یک برنامه میان‌مدت با همکاری تولیدکنندگان تدوین کند.