صادرات فولاد ایران در فروردین ماه امسال روند نزولی دارد، به گونه‌ای که در فروردین امسال نسبت به فروردین ۱۴۰۲، صادرات فولاد ۷۶ درصد کاهش داشته و از ۳۶۸ هزار تن به ۷۶ هزار تن رسیده است.
به گزارش ایراسین، آخرین گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران که بیستم خرداد امسال منتشر شد، حکایت از آن دارد که حجم صادرات، ۱۰ فولادسازان برتر کشور، فروردین امسال نسبت به فروردین ۱۴۰۲، ۷۶ درصد کاهش داشته و از ۳۶۸ هزار تن به ۷۶ هزار تن رسیده است. این کاهش صادرات در نخستین ماه سال در شرایطی رقم می‌خورد که کارشناسان صنعت فولاد ماه‌ها قبل با وضع عوارض صادراتی جدید و لغو معافیت مالیاتی صادرکنندگان فولاد وقوع چنین شرایطی را پیش‌بینی کرده بودند.
از سوی دیگر الزام فولادسازان به عرضه تمامی ‌ارز صادراتی در سامانه نیما باعث شده است تا صادرات فولاد نت‌ها برای ۱۰ صادرکننده برتر فولاد ایران که بیش از ۵۳ درصد حجم صادرات فولاد کشور را در اختیار دارند، صرفه کمتری نسبت به گذشته داشته باشد؛ بقیه فعالان صادرکننده فولاد را نیز با توجه به نوسانات ارزی ابتدای امسال دچار تردید کند.
گفتنی است؛ شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان (فولاد)، ذوب آهن اصفهان (ذوب)، فولاد خوزستان (فخوز)، فولاد هرمزگان (هرمز)، فولاد کاوه جنوب کیش (کاوه)، فولاد آلیاژی پاسارگاد، فولاد کویر (کویر)، آهن و فولاد ارفع (ارفع)، معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد) و فولاد زرند ایرانیان، ۱۰ صادرکننده برتر فولاد ایران هستند.
بدون‌شک اعمال سیاست‌های منافی با جهش و رونق تولید و به تبع آن صادرات نتیجه‌ای به جز از دست رفتن بازارهایی که فولادسازان طی دهه‌های گذشته با زحمت‌های فراوان به دست آورده‌اند، درپی نخواهد داشت. جدا از اتخاذ سیاست‌های در تعارض با توسعه صادرات و جهش تولید که به طور معمول از سمت ذی‌نفعان خارج صنعت فولاد به این صنعت اعمال می‌شود، صادرات فولاد سال‌هاست که حال و روز خوشی ندارد.
به نظر می‌رسد که این صنعت تحت تأثیر عوامل متعدد از «اعمال محدودیت‌های برق و گاز برای فولادسازان» گرفته تا «ارزان‌فروشی فولادسازان روس»، «افزایش تولید فولاد همسایگان»، «تحریم‌‌های صنعت فولاد» و موارد بسیار دیگر، در حال از دست دادن بازارهای خود است و چه‌بسا صنعت فولاد همانند صنایع دستی ایران که سال‌‌هاست بازارهای بین‌المللی را از دست داده و کشور از درآمدهای ارزی این حوزه محروم شده است، به سرنوشتی دچار شود که جایگزینی «اقتصاد فولادی» به جای «اقتصاد نفتی» را به آرزویی غیرقابل باور تبدیل کند.

 رشد صادرات جهانی محصولات فولادی 
کاهش چشمگیر صادرات فولاد ایران در شرایطی در حال رقم خوردن است که صادرات جهانی این محصول راهبردی در جهان در حال افزایش برای سومین سال پیاپی است. بر اساس گزارش GMK Center از انجمن جهانی فولاد، صادرات جهانی محصولات فولادی در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ رشد ۶.۵ درصدی داشته است و سال میلادی گذشته در کل ۴۰۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تن انواع محصولات فولادی در جهان صادر شده است.
آمار صادرات فولاد کشورهای مختلف نیز نشان می‌دهد در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ نیز روند رو به رشد صادرات جهانی فولاد و محصولات فولادی ادامه داشته و کماکان اصلی‌ترین گروه محصولات صادراتی فولاد در جهان را ورق‌ها و کلاف‌های نورد گرم تشکیل می‌دهند. پارسال نیز ۷۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن از این گروه محصولات فولادی در جهان صادر شد که نسبت به سال ۲۰۲۲ رشد ۱۱.۲ درصدی داشته است و در رتبه‌های بعدی فولاد گالوانیزه و لوله و میلگرد فولادی قرار دارند که به ترتیب رشد ۶.۸ و ۶.۷ درصدی را تجربه کردند.

 رشد تولید فولاد در کشورهای همسایه 
آخرین گزارش ماهانه انجمن جهانی فولاد درخصوص تولید فولاد کشورهای عضو نشان می‌دهد، بیشترین افزایش چهارماهه نخست امسال نسبت به همین مدت در سال ۲۰۲۳ مربوط به همسایه غربی کشورمان، ترکیه با رشد ۲۲.۱ درصدی است. رشد بی‌سابقه تولید فولاد ترکیه که خود یکی از مقاصد صادراتی فولاد ایران به ویژه میلگرد است، بر صادرات فولاد ساختمانی کشور تأثیر منفی دارد و تجربه سال‌های پیش نشان می‌دهد، بازار فولاد این کشور با افزایش تولید در برخورد با واردات مقاومت سختی را نشان می‌دهد.
رشد ۲۲.۱ درصدی تولید فولاد خام ترکیه در چهار ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه پارسال، به دنبال رشد ۲۸.۴ درصدی تولید فولاد خام این کشور در سه ماهه نخست امسال نسبت به همین مدت در سال گذشته به‌دست می‌آید و موجب شده تا این کشور رکورددار بیشترین افزایش نقطه به نقطه تولید فولاد خام تا این مقطع زمانی از سال ۲۰۲۴ جهان شود.
رشد صنعت فولاد ترکیه در سال جاری در سایه تأمین فولاد پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری «شهر نِئوم» متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عربستان سعودی محقق شده است و تارنمای معتبر «استیل‌اوربیس» نیز چندی پیش اعلام کرد که «کوکایِر چِلیک» فولادساز نام‌‌آشنای ترکیه‌ای، فولاد «پروژه شهر نئوم عربستان سعودی» را تأمین می‌کند. در حالی که این شهر می‌تواند بازار بسیار نزدیکتری برای محصولات فولاد ایران باشد، ولی تحریم‌های ظالمانه باعث شده تا مانند بسیاری از بازارهای دیگر، دست فولادسازان داخلی از این بازار دور بماند.
هرچند سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت سیزدهم موجب ارتقای روابط سیاسی و تجاری ۲ کشور ایران و عربستان شد، ولی وجود تحریم‌ها باعث شده تا فولادسازان داخلی نتوانند از این فرصت بهره ببرند و از این رو گشایشی در صادرات فولاد به‌‌ویژه محصولات فولاد ساختمانی به این کشور حاصل نشده است. 
چندی ‌پیش نیز شرکت ایتالیایی «دانیلی» کار احداث کارخانه آهن اسفنجی ۲.۵ میلیون تُنی را در بندر «دقم» کشور عمان آغاز کرد که بر اساس پیش‌بینی‌‌ها این کارخانه تا سال ۲۰۲۶ میلادی به بهره‌‌برداری می‌رسد که تولیدات این کارخانه در حوزه صادراتی فولاد ایران، بیش از بیش فولادسازان داخلی را در تنگنا قرار خواهد داد.
رصد مختصر تحولات صنعت آهن و فولاد در منطقه غرب آسیا و کشورهای همجوار، به‌خوبی نشان می‌دهد که اگر صنعت آهن و فولاد کشورمان با وجود همه پیشرفت‌های خوبی که در سال‌های گذشته داشته است، در چشم‌انداز توسعه به دنبال کشف بازارهای صادراتی جدید نباشد، در آینده با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.

 اعمال محدودیت‌های برق و گاز 
صنعت فولاد ایران سال‌هاست که از اعمال محدودیت‌های برق و گاز در تابستان و زمستان رنج می‌برد و این در حالی است که متأسفانه در سال جهش تولید از اوایل خرداد امسال به‌دنبال اعمال محدودیت‌های شدید و دور از انتظار برق که بسیار زودتر و شدیدتر از سال‌های گذشته بر فولادسازان تحمیل شده است، تولید و تحویل محصولات فولادی به میزان قابل ملاحظه‌ای تحت‌تأثیر قرار گرفته است که تبعات آن تأثیر منفی در صادرات فولاد خواهد داشت. این نگرانی وجود دارد که تداوم این روند، پاسخگویی به‌موقع به تعهدات و تحویل به موقع محصولات به مشتریان، به‌ویژه مشتریان بین المللی را با چالش جدی مواجه سازد و پیامدهای زیادی را به زنجیره تولید و صادرات فولاد کشور تحمیل کند.
با توجه ‌به اهمیت و حساسیت موضوع و لزوم تحویل به‌موقع محصولات فولادی در بازارهای جهانی جهت تثبیت حضور در بازارها، ضروری است که مسئولان این موضوع را مورد توجه قرار دهند و درخصوص اعمال محدودیت‌ها به‌گونه‌ای تصمیم‌گیری و اقدام کنند تا آسیب‌های کمتری متوجه صادرات فولاد شود.

 تبعات تحریم‌ صنعت فولاد روسیه
تبعات جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه به سرعت در حال تغییر دادن جریان تجارت جهانی فولاد است.
کارشناسان صنعت فولاد بر این باورند که با تشدید تحریم‌های صنعت فولاد روسیه توسط اتحادیه اروپا به‌دلیل ادامه جنگ این کشور با اوکراین، صادرات فولاد ایران با تهدید بزرگتری از ناحیه صادرکنندگان فولاد روسیه روبه‌رو خواهد شد. تشدید تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه صنعت فولاد روسیه، صنعت فولاد این کشور را مجبور کرده تا بازارهای جدیدی را برای خود بیابد و اهرم ورود و نفوذ به بازارهای جدید نیز تا حد زیادی ارزان‌فروشی و ارائه تخفیف‌های بزرگ است. ارزان‌فروشی فولاد روس، به‌‌ویژه میلگرد و ورق گرم، در بازارهای آسیای میانه، خاورمیانه، شمال آفریقا و شرق و جنوب شرق آسیا که بازارهای هدف صنعت فولاد ایران نیز هستند با استقبال خریداران مواجه شده و صادرات فولادسازان ایرانی را با مخاطره جدی مواجه کرده است. در ماه‌های گذشته در بازارهای مختلف، به‌‌ویژه در آسیای میانه شاهد هستیم که صادرکنندگان فولاد ایران با رقابت شدیدی با صادرکنندگان روسیه و ارزان‌فروشی آن‌ها مواجه شده‌اند.
روسیه که بر اساس آخرین گزارش انجمن جهانی فولاد، سالانه بیش از ۷۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کند، حدود ۴۰ میلیون تن آن را در داخل این کشور مصرف می‌کند و ۳۰ میلیون تن باقی‌مانده، در شرایط معمول راهی بازارهای جهانی می‌شود. در شرایطی که حلقه تحریم‌های روسیه توسط غرب تنگتر شده است، تغییر در جریان صادرات فولاد روسیه بر کل تجارت جهانی فولاد از جمله صادرات فولاد ایران تأثیرگذار خواهد بود.
خطر دیگری که صادرات فولاد ایران را تهدید می‌کند، کاهش ارزش روبل روسیه است! دلیل این امر آن است که همزمان با تحریم‌های غرب علیه روسیه، هرچه روبل ارزش خود را بیشتر از دست بدهد، فضای بیشتری برای ارائه تخفیف توسط فولادسازان روس به مشتریان خارجی وجود خواهد داشت؛ چرا که هزینه تولید فولادسازان روس به روبل است و آنان محصولات خود را با ارزهای خارجی صادر می‌کنند و با کاهش ارزش روبل، رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای جهانی افزایش می‌یابد. یکی از دلایل کاهش قیمت فولاد صادراتی روسیه در ماه‌های اخیر، همین کاهش ارزش روبل است که اخیرا روی داده است.
وضع مقررات جدید در بازارهای هدف فولاد ایران مانند عراق که بر واردات میلگرد ایران تعرفه گذاشته و موجب شده تا صادرات این محصول، بیش از سایر محصولات فولادی کشور افت صادرات داشته باشد، توجه فولادسازان را به لزوم کشف بازارهای صادراتی جدید جلب می‌کند. توجه به این مهم می‌تواند شاه‌‌کلید مقابله با بسیاری از عوامل محدود کننده صادرات فولاد ایران باشد.
هرچند در سال‌های اخیر شاهد افزایش سهم صنعت فولاد از تولید ناخالص داخلی و تحقق سهم ۱۳ درصدی آن در صادرات کشور بودیم که می‌تواند نشانه‌ای از ظهور اقتصاد فولادی باشد، ولی بی‌‌توجهی به مخاطرات صادراتی این صنعت که با مازاد تولید مواجه است، می‌تواند کشورمان را که از ظرفیت استفاده از معادن داخلی، دسترسی به زیرساخت‌های مناسب، بازار مطمئن و کم‌هزینه صادرات فولاد به کشورهای خاورمیانه، انرژی، منابع محیطی و نیروی کار ارزان برخوردار است؛ از فرصت «تبدیل اقتصاد نفتی به فولادی» محروم سازد.